Γράφει η Κατερίνα Μεζίνη*

Πολιτική είναι η επικοινωνία που πραγματοποιείται από πολιτικά κόμματα, βουλευτές, ευρωβουλευτές, παρατάξεις και κατόχους αιρετών θέσεων στην τοπική αυτοδιοίκηση ή υποψηφίους στις βουλευτικές εκλογές, τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης, σε προεκλογική ή μη προεκλογική περίοδο, για την προώθηση πολιτικών ιδεών, προγραμμάτων δράσης ή άλλων δραστηριοτήτων με σκοπό την υποστήριξή τους και τη διαμόρφωση πολιτικής συμπεριφοράς.

Η πολιτική επικοινωνία μπορεί να πραγματοποιείται με ποικίλους τρόπους, όπως η άμεση παρουσίαση των πολιτικών ιδεών ή η συμπερίληψή τους σε ενημερωτικό δελτίο, η πρόσκληση ανάγνωσής τους σε ιστοσελίδα ή η πρόσκληση συμμετοχής σε κάποια εκδήλωση ή δραστηριότητα.

Η πολιτική επικοινωνία δεν περιλαμβάνει επικοινωνία που δεν προέρχεται από τα πρόσωπα που αναφέρθηκαν παραπάνω ή μηνύματα από τα πρόσωπα αυτά που το περιεχόμενο τους δε σχετίζεται με την προώθηση πολιτικών ιδεών (π.χ. περιλαμβάνουν ευχές).

Η πολιτική επικοινωνία κατ’ αρχήν επιτρέπεται και προστατεύεται από το Σύνταγμα ιδίως στο πλαίσιο του γενικού δικαιώματος συμμετοχής στην πολιτική ζωή της χώρας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.), του δικαιώματος των πολιτών στην πληροφόρηση (άρθρο 5Α παρ. 1 Συντ.), και της εκπλήρωσης της συνταγματικής αποστολής των πολιτικών κομμάτων (άρθρο 29 παρ. 1 Συντ.).

Φυσικά, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την πολιτική επικοινωνία προϋποθέτουν επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, όπως ονοματεπωνύμων, ταχυδρομικών διευθύνσεων, τηλεφωνικών αριθμών, διευθύνσεων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Ενόψει των επικείμενων εκλογών και λόγω της προεκλογικής περιόδου την οποία διανύουμε, ως πολίτες λαμβάνουμε συχνά, ακόμη και καθημερινά, τέτοια μηνύματα.

Σημαντικό, λοιπόν, είναι να γνωρίζουμε τις υποχρεώσεις προς τις οποίες θα πρέπει να συμμορφώνεται ο εκάστοτε υποψήφιος βουλευτής ή πολιτικό κόμμα -ως υπεύθυνοι επεξεργασίας- αλλά και τα δικαιώματα που έχουμε και  μπορούμε να ασκήσουμε σε περίπτωση που ο αποστολέας παραβιάζει τις εν λόγω υποχρεώσεις.

Έτσι, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα εξέδωσε στις 31 Μαρτίου 2023 τις υπ. αριθμόν 1/2023 Κατευθυντήριες Γραμμές «σχετικά με την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με σκοπό την επικοινωνία πολιτικού χαρακτήρα».

Ο συνηθέστερος τρόπος με τον οποίο διεξάγεται η πολιτική επικοινωνία σήμερα είναι μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Η εν λόγω μορφή επικοινωνίας περιλαμβάνει την επικοινωνία με SMS, MMS, e-mail, Viber, Whatsapp, Skype, Facebook Messenger κτλ.

Α) Σε ποιες νομικές βάσεις μπορεί να στηριχθεί;

Η πολιτική επικοινωνία είναι δυνατόν να διενεργείται είτε με βάση τη συγκατάθεση του αποδέκτη είτε λόγω έννομου συμφέροντος του υποψηφίου ή του πολιτικού κόμματος που τη διενεργεί.

Α) Συγκατάθεση

Η συγκατάθεση θα πρέπει να είναι ελεύθερη, συγκεκριμένη, εύκολα ανακλητή και να αποδεικνύεται ότι το υποκείμενο που την παρείχε είχε ενημερωθεί επαρκώς για την επεξεργασία των προσωπικών του δεδομένων.

Η δήλωση της συγκατάθεσης, για να είναι νόμιμη, μπορεί ενδεικτικά να παρέχεται με την έγγραφη συμπλήρωση ειδικού εντύπου (π.χ. κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων ή στο πλαίσιο λειτουργίας των πολιτικών γραφείων των υποψηφίων βουλευτών κατά την προεκλογική περίοδο) ή ηλεκτρονικά (π.χ. μέσω της εγγραφής σε ιστοσελίδα που διατηρεί ο αποστολέας ή με τη συμπλήρωση ειδικού ηλεκτρονικού εντύπου και αποστολή του μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου).

Β) Έννομο συμφέρον

Η πολιτική επικοινωνία μπορεί να στηρίζεται στη νομική βάση του υπέρτερου εννόμου συμφέροντος του υπευθύνου επεξεργασίας (άρθρο 6, παρ. 1 στ’ ΓΚΠΔ), εφόσον αποδεικνύεται ότι η επεξεργασία είναι απαραίτητη για την ικανοποίηση του έννομου συμφέροντος του υπευθύνου επεξεργασίας για την προώθηση των πολιτικών του θέσεων, και έναντι του συμφέροντος αυτού δεν υπερισχύει το συμφέρον ή τα θεμελιώδη δικαιώματα και οι ελευθερίες των υποκειμένων, λαμβάνοντας υπόψη τις θεμιτές προσδοκίες τους βάσει της σχέσης τους με τον υπεύθυνο επεξεργασίας.

Πολιτική επικοινωνία χωρίς τη συγκατάθεση του υποκειμένου επιτρέπεται εφόσον τα στοιχεία επικοινωνίας έχουν αποκτηθεί νόμιμα στο πλαίσιο προηγούμενης, παρόμοιας επαφής και το υποκείμενο κατά τη συλλογή των δεδομένων ενημερώθηκε για τη χρήση τους με σκοπό την πολιτική επικοινωνία και δεν εξέφρασε αντίρρηση για αυτή τη χρήση.

Η προηγούμενη επαφή δεν είναι απαραίτητο να έχει αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα, Π.χ. είναι νόμιμη η αποστολή μηνυμάτων όταν τα στοιχεία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου συλλέχθηκαν στο πλαίσιο προηγούμενης πρόσκλησης για συμμετοχή σε κάποια εκδήλωση ή δράση, ανεξαρτήτως του πολιτικού χαρακτήρα της.

Αντιθέτως, δεν θεωρείται ότι συνιστά παρόμοια επαφή και δεν είναι νόμιμη η χρήση των ηλεκτρονικών στοιχείων επικοινωνίας προς το σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας όταν τα στοιχεία αυτά αποκτήθηκαν στο πλαίσιο επαγγελματικής σχέσης, όπως για παράδειγμα η χρήση του αρχείου πελατών από υποψήφιο βουλευτή.

Ενδεικτικά παραδείγματα περιπτώσεων στις οποίες δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν τα προσωπικά δεδομένα για τον σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας:

– Εάν ο υποψήφιος έχει συλλέξει διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή/και τηλεφωνικούς αριθμούς από το διαδίκτυο με χρήση ανιχνευτή ιστού (web crawler)

– Εάν ο υποψήφιος έχει αγοράσει από τρίτη εταιρεία λίστα με στοιχεία επικοινωνίας πολιτών, ακόμα και αν υφίσταται συγκατάθεση για τη χρήση τους με σκοπό την εμπορική προώθηση προϊόντων/υπηρεσιών

– Εάν ο υποψήφιος έχει συλλέξει στοιχεία επικοινωνίας επαγγελματιών από καταλόγους ή δημόσια μητρώα που είναι αναρτημένα στο διαδίκτυο για σκοπούς διαφάνειας ή επαγγελματικής επικοινωνίας

– Εάν ο υποψήφιος που κατείχε δημόσια θέση έχει συλλέξει δεδομένα πολιτών τα οποία αυτοί παρείχαν στο πλαίσιο των συναλλαγών τους με την υπηρεσία του.

Σημειώνεται ότι η σχέση φίλου ή ακολούθου σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης δικαιολογεί την αποστολή ενός πρώτου μηνύματος μέσω του οποίου ο υπεύθυνος επεξεργασίας υποψήφιος ή κόμμα, κατόπιν σχετικής ενημέρωσης, μπορεί να ζητήσει τη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων για τη λήψη προσωπικών μηνυμάτων πολιτικού περιεχομένου δια του ίδιου μέσου κοινωνικής δικτύωσης.

Β) Τι πρέπει να περιλαμβάνει κάθε μήνυμα πολιτικής επικοινωνίας;

Σε κάθε ηλεκτρονική πολιτική επικοινωνία απαιτείται:

1) Να αναφέρεται ευδιάκριτα και σαφώς η ταυτότητα του αποστολέα ή του προσώπου προς όφελος του οποίου αποστέλλεται το μήνυμα, καθώς επίσης και μια έγκυρη διεύθυνση στην οποία ο αποδέκτης του μηνύματος μπορεί να ζητεί τον τερματισμό της επικοινωνίας.

2) Να διευκρινίζεται η πηγή από την οποία έχουν συλλεγεί τα στοιχεία επικοινωνίας του υποκειμένου, εφόσον αυτή δεν είναι το ίδιο το υποκείμενο.

3) Να γίνεται παραπομπή σε πλήρες κείμενο ενημέρωσης (το οποίο μπορεί να είναι αναρτημένο είτε στην ιστοσελίδα είτε στο προφίλ που διατηρεί ο αποστολέας στα social media) σύμφωνα με τα άρθρα 13 ή 14 ΓΚΠΔ (δηλαδή ενημερωτικό σημείωμα που περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τους σκοπούς επεξεργασίας, τη νομική βάση, το χρόνο τήρησης των δεδομένων, τυχόν αποδέκτες, την πηγή των δεδομένων, τις διαβιβάσεις σε άλλες χώρες, τα δικαιώματα του υποκειμένου).

4) Να αναφέρεται ο τρόπος με τον οποίο ο αποδέκτης του μηνύματος μπορεί να ασκεί τα δικαιώματά του, μεταξύ των οποίων και να ζητεί τον τερματισμό της επικοινωνίας (δικαίωμα εναντίωσης). Σε περίπτωση άσκησης του δικαιώματος εναντίωσης, ο υπεύθυνος επεξεργασίας κατ’ αρχήν οφείλει να μην υποβάλλει πλέον τα δεδομένα του υποκειμένου σε επεξεργασία για τον σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας.

Στην περίπτωση που δε πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις ο λήπτης του μηνύματος έχει το δικαίωμα να υποβάλει σχετική καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Γ) Δικαιώματα του δέκτη της πολιτικής επικοινωνίας

Σε κάθε περίπτωση, ο λήπτης του μηνύματος έχει το δικαίωμα να ασκήσει τα δικαιώματα που απορρέουν από τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων και από το ν.4624/2019.

Ειδικότερα, ο λήπτης μηνύματος που περιέχει πολιτική επικοινωνία μπορεί να:

– ανακαλέσει τη συγκατάθεση του ελεύθερα και ανά πάσα στιγμή,

– ζητήσει πρόσβαση στα προσωπικά του δεδομένα και στις πληροφορίες σχετικά με το ποια δεδομένα του επεξεργάζεται ο αποστολέας, τους σκοπούς της επεξεργασίας, τους αποδέκτες των δεδομένων του και τη διάρκεια της επεξεργασίας,

– ζητήσει τη διαγραφή των προσωπικών δεδομένων που το αφορούν,

– ζητήσει τον περιορισμό της επεξεργασίας μόνο για συγκεκριμένους σκοπούς,

– αντιταχθεί στην επεξεργασία προσωπικών δεδομένων που το αφορούν,

– ζητήσει τη διόρθωση των στοιχείων του,

– υποβάλλει καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

*Η Κατερίνα Μεζίνη είναι απόφοιτη του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο ΠΜΣ «Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών» του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Πηγές:

1) ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ της ΑΠΔΠΧ 1/2023 Επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με σκοπό την επικοινωνία πολιτικού χαρακτήρα

2) Κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων με σκοπό την επικοινωνία πολιτικού χαρακτήρα

3) Podcast “TheDigitalSpectator” του Στέργιου Κωνσταντίνου, επεισόδιο με τίτλο: «Πολιτική Επικοινωνία: Τι πρέπει να ξέρουμε;»