Ενισχυτικός παράγοντας ή κίνδυνος για την ελευθερία της έκφρασης;
Γράφει ο Κωνσταντίνος Κακαβούλης
Η ανωνυμία αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο των δημοκρατιών, που σέβονται και προωθούν την ελευθερία της έκφρασης και το διάλογο. Το δικαίωμα στον ανώνυμο λόγο ενισχύει την επιθυμία των πολιτών να εκφράσουν τις απόψεις τους δημόσια, ανεξάρτητα από το θάρρος τους ή το πόσο δημοφιλείς είναι οι απόψεις τους. Ο ανώνυμος λόγος ενισχύει τη συμμετοχή στα κοινά. Έτσι, είναι δυνατό να εκφραστούν απόψεις της μειονότητας και απόψεις που έρχονται σε αντίθεση με την εξουσία ή ασκούν κριτική σε αυτή.
Μία δημοκρατία για να λειτουργήσει σωστά προϋποθέτει κριτική. Η αξία του ανώνυμου λόγου γίνεται ακόμη πιο φανερή σε μη δημοκρατικά ή μη φιλελεύθερα καθεστώτα. Η αποκατάσταση της δημοκρατίας έχει συχνά ως εφαλτήριο κείμενα, βιβλία και προκηρύξεις αγνώστου πατρότητας, τα οποία αμφισβητούν το υπάρχον απολυταρχικό καθεστώς και επιζητούν την αντικατάσταση του.
Δε χρειάζεται βεβαίως να φτάσουμε σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις για να εκτιμήσουμε την αξία του ανώνυμου λόγου. Ζώντας σε μία δημοκρατική κοινωνία, πρέπει να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε την αξία του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ότι η προστασία της ελευθερίας της έκφρασης περιλαμβάνει τον ανώνυμο λόγο.
Η έκφραση στο Διαδίκτυο είναι κατά βάση ανώνυμη. Σαφώς, η ανωνυμία δεν προφυλάσσει μόνο τον καλό λόγο, δηλαδή το λόγο που προάγει τη δημοκρατία και το διάλογο. Προστατεύει και τον ψευδή, παράνομο, ανήθικο και προσβλητικό λόγο. Είτε αφορά σε πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, ακόμη και καλλιτεχνικές συζητήσεις, τέτοια παραδείγματα κακού λόγου, υπάρχουν παντού στο Διαδίκτυο.
Η ασφάλεια που προσφέρει η ανωνυμία ωθεί πολλούς χρήστες του Διαδικτύου σε χρήση χυδαίου, προσβλητικού ή ψευδούς λόγου. Το φαινόμενο του bullying μέσω του Διαδικτύου έχει ως αιτία –μεταξύ άλλων- και τη δυνατότητα των χρηστών του Διαδικτύου να αποκρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι το Διαδίκτυο έχει δημιουργηθεί από ανθρώπους για τους ανθρώπους. Η αυτορύθμισή του και η καλή του χρήση εναπόκειται στους ίδιους τους χρήστες του.
Η χρήση της ανωνυμίας για την προώθηση παράνομων δραστηριοτήτων είναι μεν ανησυχητική, όμως μπορεί να αντιμετωπιστεί. Οι αστυνομικές και οι δικαστικές αρχές έχουν τη δυνατότητα να εντοπίσουν οποιοδήποτε χρήστη έχει προβεί σε αυτές και να τον οδηγήσουν στη δικαιοσύνη. Αυτό μπορεί να μην είναι πάντα πολύ εύκολο, όμως σε κάθε περίπτωση είναι εφικτό. Ακόμη και οι χρήστες οι οποίοι χρησιμοποιούν τα πιο σύγχρονα και αποτελεσματικά μέσα κρυπτογράφησης, μπορούν να αποκαλυφθούν.
Η χρήση ψευδούς και προσβλητικού λόγου υπό την κάλυψη της ανωνυμίας είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί από την ίδια τη φύση του Διαδικτύου και τους χρήστες του. Πρώτον, η αμεσότητα και η διαδραστικότητα του Διαδικτύου διασφαλίζουν ότι ο θιγόμενος έχει άμεση πρόσβαση στο προσβλητικό προς αυτόν περιεχόμενο. Έχει επίσης το δικαίωμα να απαντήσει άμεσα.
Μάλιστα, τα δικαιώματα αυτά είναι δωρεάν, μία δυνατότητα που δεν παρέχεται από κανένα άλλο μέσο επικοινωνίας σε τόσο ευρεία κλίμακα. Στην απάντηση του θιγόμενου έχουν πρόσβαση όσα άτομα είχαν πρόσβαση και στο αρχικό περιεχόμενο, αν όχι περισσότερα. Τρίτα άτομα που ενδιαφέρονται για την αποκάλυψη της αλήθειας μπορούν επίσης να ενεργήσουν με τον ίδιο τρόπο ή να εισφέρουν στην προσπάθεια του θιγόμενου. Στην πράξη, οτιδήποτε δημοσιεύεται στο Διαδίκτυο είναι προσβάσιμο από όλους. Αυτό σημαίνει ότι όλοι μπορούν να ελέγξουν και να σχολιάσουν την ακρίβεια του.
Δεύτερον, η αξιοπιστία του Διαδικτύου διασφαλίζει ότι μία ανώνυμη μορφή έκφρασης πρέπει να εμπεριέχει σοβαρό περιεχόμενο. Αν κάποιος επιθυμεί να δημοσιεύσει κάτι ανώνυμα, πρέπει τουλάχιστον να διασφαλίσει ότι το περιεχόμενο είναι αληθές και σοβαρό, αν φυσικά επιθυμεί η δημοσίευση του να θεωρηθεί αξιόπιστη. Μία ανώνυμη δημοσίευση δύσκολα θα μπορέσει να αποκτήσει τη δημοσιότητα που θα αποκτήσει μία δημοσίευση από μία ιστοσελίδα, η οποία έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του κοινού μην δημοσιεύοντας αναληθές περιεχόμενο. Έτσι μία είδηση από ένα ανώνυμο blog, δύσκολα θα μπορέσει να ανταγωνιστεί σε δημοσιότητα μία δημοσίευση στον Guardian ή στη Le Monde. Η αξιοπιστία του Διαδικτύου διασφαλίζει με αυτό τον τρόπο ότι το ψευδές περιεχόμενο περιορίζεται και η αναλήθεια του τελικά αποκαλύπτεται.
Η ανωνυμία του Διαδικτύου συνεπάγεται ότι ο καθένας μπορεί να εκφράσει την άποψή του δημόσια και να ακουστεί από δισεκατομμύρια ανθρώπους. Συνεπάγεται όμως και τη δυνατότητα δισεκατομμυρίων ανθρώπων να ελέγξουν και να σχολιάσουν αυτή την άποψη. Η ανωνυμία εξασφαλίζει τη δυνατότητα πολλές και διαφορετικές φωνές να ακουστούν στο Διαδίκτυο. Όσο όλοι μας, ως χρήστες του Διαδικτύου, στεκόμαστε κριτικά απέναντι σε αυτά που μας επικοινωνούνται, δεν έχουμε τίποτα να φοβηθούμε από την ανωνυμία. Η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι νοητή χωρίς την προστασία του ανώνυμου λόγου.
Όταν χρησιμοποιείτε το Διαδίκτυο, να θυμάστε πάντα ότι μπορείτε να διαβάσετε, να προβληματιστείτε, να αμφισβητήσετε, να ψάξετε –και κυρίως να εκφράσετε την άποψή σας. Το Διαδίκτυο είναι το καλύτερο μέσο που υπάρχει για την απόλυτη επίτευξη της ελευθερίας της έκφρασης. Το σε ποιο βαθμό θα το επιτύχουμε είναι στο χέρι όλων μας.
“Ας μην ξεχνάμε ότι το Διαδίκτυο έχει δημιουργηθεί από ανθρώπους για τους ανθρώπους. Η αυτορύθμισή του και η καλή του χρήση εναπόκειται στους ίδιους τους χρήστες του.”