Γράφει ο Νικόδημος Καλλιντέρης*

«Όλοι είναι ένοχοι για κάτι ή κρύβουν κάτι. Αρκεί κάποιος να ψάξει αρκετά βαθιά για να βρει τί είναι αυτό» (Aleksandr Solzhenitsyn).

Αλήθεια, γνωρίζεις ότι στην χώρα μας βάσει στατιστικών ερευνών οι κάτοχοι λογαριασμού στην πλατφόρμα Facebook είναι άνω των πέντε (5) εκατομμυρίων; Αντιστοίχως, οι ενεργοί λογαριασμοί στην Google σαφώς είναι αρκετά πολυαριθμότεροι και με έντονα αυξητικούς ρυθμούς…

Έχεις άραγε συνειδητοποιήσει ότι η χρήση των εξαιρετικά χρήσιμων και εξυπηρετικών υπηρεσιών τους σου προσφέρεται χωρίς κανένα απολύτως αντίτιμο; Είναι εντελώς δωρεάν- ή μήπως όχι; Ε, λοιπόν, όχι! Οι συγκεκριμένες ψηφιακές πλατφόρμες, όπως και πολλές άλλες, «τρέφονται» από τα δεδομένα σου τα οποία τους προσφέρεις κατά την χρήση τους. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίος ο χαρακτηρισμός των προσωπικών μας δεδομένων ως «το πετρέλαιο του 21ου αιώνα». Έχει, βέβαια, προηγηθεί η συγκατάθεσή σου για την παροχή τους αλλά, στ’ αλήθεια, κατά πόσο έχεις αίσθηση του όγκου των προσωπικών σου δεδομένων που αποθηκεύονται στους servers τους;

Ας δούμε πρώτα την περίπτωση του Facebook:

Ως υποκείμενο των προσωπικών σου δεδομένων έχεις το δικαίωμα πρόσβασης (άρθρο 15 του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων) κατά το οποίο μπορείς να αιτηθείς και να λάβεις από την εταιρία (υπεύθυνος επεξεργασίας) όλα όσα έχει αποθηκεύσει για το πρόσωπό σου. Εν προκειμένω μπορείς να το ασκήσεις ακολουθώντας τον σύνδεσμο: https://www.facebook.com/help/1701730696756992

Αφού υποβάλλεις το αίτημα και αναμείνεις για τον απαιτούμενο χρόνο επεξεργασίας θα ειδοποιηθείς για την λήψη του φακέλου εντός του οποίου θα βρεις: κάθε προσωπικό γραπτό ή ηχητικό μήνυμα που έστειλες, τον χρόνο, το τόπο και την συσκευή με την οποία κάθε φορά συνδέθηκες στον λογαριασμό σου, τις εφαρμογές που χρησιμοποίησες, τις φωτογραφίες και τα βίντεό σου και δεν έχει τελειωμό… Κι όλα αυτά από την πρώτη στιγμή δημιουργίας του λογαριασμού σου μέχρι και σήμερα!

Κι ας πάμε τώρα στην Google:

Αν έχεις ενεργοποιημένο στο «έξυπνο» τηλέφωνο σου τον γεωεντοπιστή (GPS) η Google καταγράφει όλο το ιστορικό των τοποθεσιών στις οποίες έχεις βρεθεί σε συνδυασμό με το χρονικό διάστημα που έμεινες σε κάθε μια και τη διάρκεια της μετάβασης από την μια τοποθεσία στην άλλη! Θέλεις να το διαπιστώσεις και μόνος σου;

Ακολούθησε τον σύνδεσμο: https://www.google.com/maps/timeline?pb

Επίσης, με μεγάλη ευκολία θα βρεις όλο το ιστορικό των αναζητήσεών σου από οποιαδήποτε συσκευή κι αν το πραγματοποίησες ακόμη κι αν το διέγραψες (https://myactivity.google.com/myactivity) αλλά και το ιστορικό σου στην πλατφόρμα Youtube (https://www.youtube.com/feed/history/search_history).

Επιχείρησε τώρα να κατεβάσεις στον υπολογιστή σου όλα τα αποθηκευμένα από την Google δεδομένα σου (https://takeout.google.com/settings/takeout). Μην εκπλαγείς από τον όγκο του φακέλου ο οποίος γι΄αυτό το λόγο μπορεί να χρειαστεί αρκετές ώρες για να σου σταλεί. Κατά πάσα πιθανότητα είναι μεγέθους αρκετών gigabyte, αναλόγως πάντοτε με την συχνότητα και το είδος της χρήσης των υπηρεσιών. Στον φάκελο θα βρεις από τα διαγεγραμμένα ηλεκτρονικά σου μηνύματα μέχρι το με κάθε λεπτομέρεια ιστορικό πλοήγησής σου, το ημερολόγιό σου και τις εκδηλώσεις που παρακολούθησες, τις φωτογραφίες σου, τυχόν προϊόντα της Google που αγόρασες και πολλά άλλα…

Πέραν αυτών, αν συνδέεσαι σε διάφορες πλατφόρμες μέσω του λογαριασμού σου στην Google (log in with Google) καταγράφονται ακουσίως πολλές ευαίσθητες προσωπικές σου πληροφορίες όπως ο τόπος που ζεις, που σπουδάζεις ή εργάζεσαι, ο αριθμός των φίλων σου στο Google Plus, το φύλο σου, το ονοματεπώνυμό σου ή οι γλώσσες που μιλάς. Οποιαδήποτε κίνηση σου στο διαδίκτυο έχει αφήσει με τρόπο ευκρινή και ανεξίτηλο το ψηφιακό της αποτύπωμα παρόλο που σήμερα δεν είσαι σε θέση να την θυμάσαι!

Η φωτογραφία δείχνει τα στοιχεία που έμαθε μία πλατφόρμα ηλεκτρονικών παραγγελιών για το Μάνο Μανδράκη, μέλος της Homo Digitalis, όταν συνδέθηκε σε αυτήν μέσω του λογαριασμού του στην Google.

Αφού έκανες τα ανωτέρω βήματα, μήπως νιώθεις πλέον κάπως μουδιασμένος ή και τρομοκρατημένος; Καθόλου περίεργο! Πρόκειται για την αίσθηση ότι είσαι «ψηφιακά γυμνός» και κάποια αόρατη εξουσία βγαλμένη από τις διηγήσεις του Jeremy Bentham καταγράφει τις κινήσεις σου για πάντα και μπορεί να συνάγει απ’ αυτές εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα. Εναντίον σου ή επ’ ωφελεία σου; Από τα κίνητρα του κατόχου των δεδομένων σου εξαρτάται… Πάντως, σίγουρα οι Facebook και Google κατέχουν πληροφορίες που δεν τις έχεις μοιραστεί ποτέ ούτε με την οικογένειά σου ή με τον κολλητό σου.

Γι΄αυτό το νου σου! Ο σύγχρονος ψηφιακός κόσμος της πληροφορίας σου προσφέρει απίθανες διευκολύνσεις αλλά και αμέτρητους κινδύνους. Μόνο εσύ ο ίδιος μπορείς να προτατεύσεις τον εαυτό σου! Κι αν επαναλάβεις το γνώριμο και επικίνδυνα αφελές «δεν έχω τίποτε να κρύψω» θα σε προτρέψω να εμβαθύνεις στο ρητό που βρίσκεται στο πάνω μέρος του άρθρου.

* O Νικόδημος Καλλιντέρης είναι νομικός με εξειδίκευση στο Δημόσιο Δίκαιο (ΜΔΕ Δημοσίου Δικαίου Νομικής ΕΚΠΑ). Πεδία έρευνας και ενδιαφέροντος του αποτελούν το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things) καθώς και οι τεχνολογίες Βig Data, Machine Learning και η Tεχνητή Nοημοσύνη.

Γράφει η Απολλώνια Ιωαννίδου*

«Τι συμβαίνει με την ανάμνηση που δεν ανακαλούμε; Πως θα σώσουμε το παρελθόν καθ’ εαυτό;». Με τα λόγια αυτά ο Προυστ, δεκάδες χρόνια πριν, περιέγραψε την ανησυχία του για εκείνα που λησμονούνται. Άλλωστε, είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ανθρώπινη μνήμη είναι αδύναμη και δεν μπορεί να θυμάται τα πάντα. Καθένας μας έχει την υποψία μήπως υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε: Ακόμα και μήπως ο ίδιος μας ο εαυτός κρύβεται στα βιώματα του και αδυνατεί να αναδειχθεί ατόφιος και ακέραιος. Η θυμική μνήμη είναι κάτι βαθύτερο από τον ίδιο τον άνθρωπο. Τον ξεπερνά. Άλλωστε, οι άνθρωποι από τη φύση τους ξεχνάνε και η θύμηση είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.

Στο διήγημα του «Φούνες, ο μνήμων», ο μεγάλος Αργεντίνος συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες περιγράφει την τραγωδία ενός ατόμου που δεν ξεχνά ποτέ τίποτα αναδεικνύοντας, κατά αυτόν τον τρόπο, την αποφασιστική σημασία των διεργασιών της λήθης για μια υγιή και ισορροπημένη ανθρώπινη ζωή. Ακριβώς το κενό αυτό ήρθε να καλύψει η τεχνολογική εξέλιξη με τη δημιουργία ενός διαδικτυακού τόπου όπου οι πληροφορίες διατηρούνται εσαεί διαβρώνοντας έτσι τη διαδικασία της λήθης. Το δικαίωμα στη λήθη, υιοθετήθηκε, αφενός, προκειμένου να υπερασπιστεί την προστασία και, αφετέρου, να καθιερώσει τον έλεγχο σε ότι αφορά τα προσωπικά δεδομένα των ατόμων. Παρά το ότι υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες τούτο έχει εφαρμοστεί, εν τούτοις το ακριβές περιεχόμενο του δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί. Επιπροσθέτως, γεγονός είναι ότι το δικαίωμα αυτό έρχεται σε σύγκρουση και με άλλα γνωστά και καθιερωμένα δικαιώματα δημιουργώντας ακόμη πιο μεγάλη ανάγκη για ανάλυση και αποσαφήνιση του.

Τί είναι το δικαίωμα στη λήθη

Το δικαίωμα στη λήθη ορίζεται ως «το δικαίωμα να μη γίνεται αναφορά σε γεγονότα της ζωής που αφορούν το παρελθόν και δεν είναι πλέον επίκαιρα». Θα θεωρούσαμε ότι το δικαίωμα αυτό βρίσκει εφαρμογή κυρίως στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και νοείται ως το δικαίωμα του προσώπου να μη γίνεται αντικείμενο δημοσιογραφικού ενδιαφέροντος και σχολιασμού για καταστάσεις στη ζωή του οι οποίες ανήκουν στο παρελθόν. Και τούτο βέβαια θεωρείται εύλογο διότι το αντίθετο θα δυσχέραινε την επανένταξη του ατόμου στην κοινωνία αν για παράδειγμα απασχόλησαν τα δημοσιογραφικά μέσα λόγω της διάπραξης ποινικά κολάσιμων πράξεων. Δεν πρόκειται για ένα απόλυτο δικαίωμα αλλά υποχωρεί όταν υπάρχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση. Βέβαια, δεν είναι ξεκάθαρο το πότε συντρέχει λόγος δικαιολογημένου ενδιαφέροντος.

Το παράδειγμα των οροθετικών γυναικών

Αξιομνημόνευτη αποτελεί η περίπτωση των οροθετικών γυναικών που απασχόλησαν τα ΜΜΕ τον Απρίλιο του 2012. Συγκεκριμένα, κατά τη διενέργεια μαζικών ελέγχων από την αστυνομία προσαγάγονται γυναίκες και υποβάλλονται σε βίαιους αναγκαστικούς ελέγχους για HIV, κατηγορούμενες ότι εκπορνεύονται γνωρίζοντας ότι έχουν HIV και πως θέλουν να μεταδώσουν τον ιό στους υποτιθέμενους πελάτες. Ταυτόχρονα, δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες τους, τα στοιχεία της ταυτότητάς τους αλλά και γνωστοποιήθηκε ότι είναι οροθετικές καθώς και το ότι είχε ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον τους. Η εν λόγω δημοσίευση υποστηρίζεται ότι επέφερε σοβαρές επιπτώσεις στα υποκείμενα των δεδομένων, τις στιγμάτισε μόνιμα και ενδεχομένως εξαιτίας της διαπόμπευσής τους αυτής να οδήγησε και στην αυτοκτονία κάποιων από αυτές.

Τα στοιχεία αυτά δημοσιοποιήθηκαν διότι, όπως υποστηρίχθηκε, συνέτρεχε δικαιολογημένο ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση. Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι ότι η δημοσιοποίηση, η συνεχής αναπαραγωγή του θέματος αλλά και η υπερπροβολή των φωτογραφιών των γυναικών επέφερε τα αντίθετα αποτελέσματα καθώς οι άντρες που συνευρέθηκαν με τις γυναίκες αυτές δεν πήγαν να εξεταστούν, φοβούμενοι πιθανότατα να μην βρεθούν και οι ίδιοι στο στόχαστρο των ΜΜΕ. Προκύπτει, λοιπόν, ότι δεν είναι ξεκάθαρο αν και πότε υφίσταται, πράγματι, λόγος δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλει τη δημοσίευση φωτογραφιών και στοιχείων ώστε να ενημερωθεί το κοινό.

Όταν γίνεται λόγος για το δικαίωμα στην ψηφιακή λήθη, αξίζει να αναφερθεί ότι στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχει μια ποικιλία όρων που αναφέρονται στο δικαίωμα αυτό, όπως λ.χ. το δικαίωμα του ατόμου να λησμονήσει (right to forget) και το δικαίωμα να λησμονηθεί (right to be forgotten), το δικαίωμα στη λήθη (right to oblivion) ή το δικαίωμα διαγραφής (right to delete).

Η ψηφιακή λήθη

Με τον όρο ψηφιακή λήθη, εννοούμε το δικαίωμα που έχουν τα άτομα στην παύση της επεξεργασίας των προσωπικών τους δεδομένων αλλά και στη διαγραφή αυτών όταν δεν χρειάζονται για νόμιμους σκοπούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε πρόσφατα διευκρινίσεις για την έννοια και έκανε μια πρώτη προσπάθεια να δώσει τον δικό της (ευρύ και αόριστο) ορισμό (παραπάνω). Αναμφισβήτητα, το δικαίωμα σημαίνει ότι οι προσωπικές πληροφορίες που αφορούν συγκεκριμένα ένα άτομο πρέπει να καταργηθούν αμετάκλητα. Το 2008, ο Jonathan Zittrain, επίσης, πρότεινε μια παρόμοια έννοια – «αποκατάσταση της υπόληψης» (reputation bankruptcy) επιτρέποντας στους ανθρώπους μια «νέα αρχή» στο Διαδίκτυο. Μπορεί να φανεί προφανές ότι όταν ένα άτομο αποσύρει τη συναίνεσή του ή εκφράζει την επιθυμία του να σταματήσει η επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, τα δεδομένα πρέπει να καταργούνται αμετάκλητα καθώς και να αφαιρούνται από τους διακομιστές του επεξεργαστή δεδομένων. Αλλά, αυτή η υπόθεση δεν ταιριάζει απόλυτα με τη νομική, οικονομική και τεχνική πραγματικότητα.

Ο GDPR περιλαμβάνει λεπτομερείς περίπλοκες διατάξεις που μπορούν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα περιπτώσεων. Το επίπεδο προστασίας που παρέχεται στα υποκείμενα των δεδομένων είναι επίσης πολύ αξιέπαινο, ιδίως όσον αφορά στα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων, όπως το δικαίωμα στη λήθη, καθώς αυτό θα συμβάλει στην περαιτέρω προστασία τέτοιων συνόλων δεδομένων που είναι τόσο ευαίσθητα ώστε να επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή του υποκειμένου των δεδομένων. Αυτά τα δικαιώματα, ορισμένα από τα οποία είναι καινοφανή, θα συμβάλουν μακροπρόθεσμα όχι μόνο στη βελτίωση του επιπέδου προστασίας των δεδομένων για τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται τα δεδομένα αλλά και σε μεγάλο βαθμό στην παροχή ελεύθερης ροής πληροφοριών που θα προάγει την εμπιστοσύνη των υποκειμένων των δεδομένων σχετικά με την ασφάλεια αυτών και κατά συνέπεια την μεγαλύτερη ευκολία στην επιχειρηματική τους δραστηριότητα σε ολόκληρη την ΕΕ.

*Η Απολλώνια Ιωαννίδου είναι απόφοιτος Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του τμήματος Δημόσιας Διοίκηση του Παντείου Πανεπιστημίου με κατεύθυνση Δίκαιο τεχνολογία και οικονομία. Σήμερα συνεχίζει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Αlba Βusiness School, στο τμήμα Business for Lawyers

Γράφει ο Γιάννης Ντόκος

Τί είναι οι ψευδείς ειδήσεις

Οι ψευδείς ειδήσεις (fake news) δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο. Σύμφωνα με τη Wikipedia, οι ψευδείς ειδήσεις αποτελούν «μια μορφή κίτρινου τύπου ή προπαγάνδας που αποτελείται από σκόπιμη παραπληροφόρηση ή φάρσες διαδιδόμενες μέσω του παραδοσιακού τύπου, της μετάδοσης ΜΜΕ ή των διαδικτυακών κοινωνικών μέσων». Παρατηρούμε, επομένως, ότι ψευδείς ειδήσεις μπορούν να διαδοθούν μέσω ποικίλων μεθόδων επικοινωνίας. Αξίζει να αναφέρουμε, για παράδειγμα, τη διάδοση μιας φήμης λεκτικά, και εντός κλειστών, ή και πιο ευρέων κοινωνικών συνόλων, κατά τον περασμένο αιώνα (τα λεγόμενα κουτσομπολιά, τα οποία συχνά βασίζονταν σε φημολογίες και όχι στην πραγματικότητα).

Το κύριο στοιχείο το οποίο έχει αλλάξει σχετικά με τις ψευδείς ειδήσεις, κατά τον 21^ο αιώνα, είναι η μέθοδος με την οποία αυτές διαδίδονται. Πέραν του «παραδοσιακού» τύπου, ο οποίος χρησιμοποιείται ακόμα για την δημιουργία προπαγάνδας, σύγχρονα μέσα μετάδοσης πληροφοριών, κυρίως βασισμένα στη χρήση Ίντερνετ για τη λειτουργία τους, έχουν προστεθεί στη λίστα τρόπων με τους οποίους τα αναληθή νέα φτάνουν το μέσο χρήστη.

Εφημερίδες, περιοδικά και ειδησεογραφικά γραφεία (ιδίως τα μεγαλύτερα σε εμβέλεια), έχουν αποκτήσει τον δικό τους ιστότοπο, διαδικτυακό κανάλι, και ηλεκτρονικά «έντυπα» προκειμένου να εκμεταλλευτούν την ευρεία ανάπτυξη του διαδικτύου. Η πρόσβαση στα μέσα αυτά έχει γίνει πολύ εύκολη στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα τα τελευταία να αποτελούν πηγή ενημέρωσης για εκατομμύρια άτομα ανά τον κόσμο. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με έρευνα του Reuters Institute (2016), η πλειοψηφία των κατοίκων 26 χωρών που έλαβαν μέρος στην έρευνα, βασίζεται πλέον περισσότερο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρά στον έντυπο τύπο για την ενημέρωσή τους.

Άξια αναφοράς, στο σημείο αυτό, αποτελεί η εντυπωσιακή, αλλά και ανησυχητική (όπως θα δούμε παρακάτω) κινέζικη πρωτοπορία στην μετάδοση ειδήσεων. Το κινέζικο δελτίο τύπου Xinhua σχεδίασε και δημιούργησε τους πρώτους παρουσιαστές ειδήσεων βασισμένους εξ ολοκλήρου σε λειτουργίες Τεχνητής Νοημοσύνης (Artificial Intelligence ή AI). Αποτελεί αναμφίβολα ένα εντυπωσιακό επίτευγμα, ωστόσο οι κίνδυνοι παραπληροφόρησης και δημιουργίας ψευδών ειδήσεων παραμένουν.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις και οι κίνδυνοι διάδοσης ψευδών ειδήσεων μέσω του διαδικτύου;

Η πρώτη από τις πιο επιβλαβείς επιπτώσεις των ψευδών ειδήσεων είναι νομικής φύσης, κι έχει να κάνει με τις πιθανές προσβολές των δικαιωμάτων στην πληροφόρηση και την έκφραση. Τα δικαιώματα αυτά είναι θεσπισμένα στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ή ΕΣΔΑ (άρθρο 10), και συνταγματικά κατοχυρωμένα στην Ελλάδα υπό των άρθρων 5 Α και 14 αντίστοιχα. Με βάση αυτές τις διατάξεις, κάθε Έλληνας πολίτης πρέπει να μπορεί να πληροφορείται και να εκφράζεται, χωρίς περιορισμούς (εκτός αν συντρέχουν εξαιρέσεις). Οι επιπτώσεις των ψευδών ειδήσεων, υπό νομικό, αρχικά πρίσμα, φαίνεται πως μπορεί να είναι πολυσήμαντες: οι ειδήσεις αυτές παραπληροφορούν τον πολίτη, με συνεπακόλουθη παραβίαση των θεμελιωδών του δικαιωμάτων. Εκ πρώτης όψεως, επομένως, η διάδοση τέτοιου είδους ειδήσεων είναι συνταγματικά απαγορευμένη στην Ελλάδα. Η απαγόρευση αυτή εφαρμόζεται σε ειδήσεις διαδιδόμενες με κάθε μέσο, συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου.

Σε πιο πρακτικό επίπεδο, οι ψευδείς ειδήσεις που συναντώνται σε διαδικτυακά περιβάλλοντα μπορούν να είναι επιβλαβείς, με δεδομένο τον τρόπο με τον οποίο γίνονται γνωστές και προσβάσιμες στο ευρύ κοινό. Το μέσο με το οποίο οι ειδήσεις αυτές μεταφέρονται (ήτοι το Ίντερνετ), βοηθά: α) στην ευκολία σύνταξης/συγγραφής τους, β) στην ευκολία μετάδοσής τους (κατά την οποία ο δέκτης τέτοιων ειδήσεων μπορεί να παίξει πλέον ενεργό ρόλο, πχ. με την περαιτέρω διαμοίρασή/κοινοποίησή τους σε περισσότερα άτομα μέσω πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης)  και γ) στη δυσκολία εξακρίβωσης της πηγής της είδησης, με δεδομένο τον τεράστιο όγκο των διαθέσιμων πληροφοριών στο διαδίκτυο.

Τί σημαίνουν τα παραπάνω; Πολύ απλά, η ευκολία με τον οποίο τέτοιες ειδήσεις μπορούν να φτάσουν έναν χρήστη του Ίντερνετ, σε συνδυασμό με την υπερπληθώρα – ήδη διαθέσιμων και νέων – πληροφοριών, καθιστά τη διάδοσή τους εξαιρετικά εύκολη. Η ευκολία αυτή αυξάνεται κατακόρυφα με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, προσφέροντας έναν εξαιρετικά αποτελεσματικό δίαυλο επικοινωνίας τέτοιων ειδήσεων με τον τελικό αποδέκτη τους. Λόγω της ευκολίας δημιουργίας τους, μπορούν αυτές να είναι εξαιρετικά πειστικές κι αληθοφανείς. Την ίδια στιγμή, οι ειδήσεις αυτές είναι δύσκολο να διασταυρωθούν και να επιβεβαιωθούν, λόγω του ήδη μεγάλου αριθμού πληροφοριών διαθέσιμων στο διαδίκτυο, και της δεδομένης δυσκολίας «φιλτραρίσματος» αυτών, από το μέσο χρήστη διαδικτυακών μέσων.

Αναμφίβολα, η πιο επιβλαβής επίδραση ψευδών ειδήσεων είναι η διάδοση του (αναληθούς) περιεχομένου τους. Το άτομο το οποίο αποτελεί στόχο τέτοιων δημοσιεύσεων, νέων και περιεχομένου, εν γένει, αντιμετωπίζει τους κινδύνους που απορρέουν από τα κίνητρα των όσων τα διαδίδουν. Σκοπιμότητες κάθε είδους εξυπηρετούνται με τη διάδοση τέτοιων ειδήσεων. Ενδεικτικά, αυτές μπορεί να είναι πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές ή τρομοκρατικές. Η επιρροή του αποδέκτη μπορεί να οδηγήσει στην επακόλουθη χειραγώγηση, τρομοκράτηση, προκατάληψη και περιθωριοποίησή του. Παρομοίως, και ιδίως όταν οι ψευδείς ειδήσεις αναφέρονται σε άτομα ή οργανισμούς,  μπορούν αυτές να προκαλέσουν μη υλική ζημιά σε αυτούς, με τη μορφή συκοφαντίας, προκαταλήψεων, μίσους, αλλά και θετικών αισθημάτων, χωρίς αυτά να βασίζονται σε αληθή γεγονότα.

Μέθοδοι αντιμετώπισης του φαινομένου

Συμπερασματικά, οι ψευδείς ειδήσεις στο διαδίκτυο, έχοντας πολλά κοινά σημεία με αυτές που χρησιμοποιούνται σε πιο «αποσυνδεδεμένα» περιβάλλοντα, γίνονται ακόμα πιο καταστροφικές. Πώς μπορούμε, επομένως, να προστατευτούμε ενάντια σε αμφίβολης εγκυρότητας ειδήσεις; Το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για το σκοπό αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητα η χρήση κριτικής σκέψης. Όσο πιο καλά φιλτράρει/αναλύει κανείς το περιεχόμενο το οποίο συναντά στο διαδίκτυο, τόσο πιο εύκολο είναι να εντοπιστούν σχετικές  ασυνέπειες και αναλήθειες.

– Για το σκοπό αυτό, μπορείς να ρωτήσεις τα εξής:

– Ποια είναι η πηγή της είδησης;

– Ποιος είναι ο δημιουργός/συγγραφέας της;

– Είναι τα ανωτέρω αξιόπιστα;

– Πότε δημοσιεύθηκε η είδηση; Είναι πρόσφατη/καίρια;

– Δημοσιεύθηκε σε περισσότερα μέσα/από διαφορετικές πηγές;

– Είναι το περιεχόμενο αντικειμενικό ή υποκειμενικό/προκατειλημμένο;

Η επίγνωση του φαινομένου, των χαρακτηριστικών, καθώς και των τρόπων με τον οποίο διαδίδεται, είναι το πρώτο βήμα προφύλαξης κατά ειδήσεων που έχουν σαν σκοπό παραπλανητικούς και κακόβουλους σκοπούς!

Γράφει ο Λευτέρης Χελιουδάκης

Στο μυαλό πολλών συνανθρώπων μας, ο όρος «τεχνητή νοημοσύνη» είναι συνώνυμο της τεχνολογικής ανάπτυξης, ενώ συχνά παρουσιάζεται ως η ελπίδα για την επίλυση σημαντικών ζητημάτων που ταλαιπωρούν τις κοινωνίες μας.

Με την αρθρογραφία της, η ομάδα μας έχει προσπαθήσει να εξηγήσει στους αναγνώστες μας τον όρο τεχνητή νοημοσύνη,  καθώς και τον λόγο για τον οποίο θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί αναφορικά με τις εξελίξεις στον τομέα αυτό.

Με αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε την προσοχή μας στην φρενίτιδα που κυριαρχεί αναφορικά με την τεχνητή νοημοσύνη, θα δούμε εάν η ιδέα της χρήσης της στον τομέα της δικαιοσύνης αποτελεί πράγματι μια νέα και πρωτοποριακή προσέγγιση, και τέλος θα προχωρήσουμε σε μία καταγραφή των ζητημάτων που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά που η Homo Digitalis εστιάζει τη προσοχή της στην χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην δικαιοσύνη, καθώς στο παρελθόν έχουμε φιλοξενήσει αρθρογραφία σχετικά με τα φιλοσοφικά ζητήματα που αφορούν την απονομή της δικαστικής εξουσίας από μηχανές μέσω Μηχανικής Μάθησης.

Η σύγχρονη εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας, και η αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου, και των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει ως αποτέλεσμα την γιγάντωση του ψηφιακού αποτυπώματος του σύγχρονου ανθρώπου. Έξυπνες συσκευές, όπως κινητά τηλέφωνα, ένδυτα συστήματα που καταγράφουν τις αθλητικές μας δραστηριότητες και την κατάσταση της υγείας μας, ή ακόμα και καφετιέρες, ψυγεία και οδοντόβουρτσες, απλές οικιακές συσκευές δηλαδή, συγκεντρώνουν και επεξεργάζονται πληθώρα πληροφοριών για τους χρήστες τους και φανερώνουν πτυχές της καθημερινής τους ζωής και της προσωπικότητάς τους.

Ο όγκος των πληροφοριών που παράγεται είναι τόσο μεγάλος, που ξαφνικά προσδίδει αξία στις πληροφορίες που συγκεντρώνονται. Μεγάλες εταιρίες βασίζουν το επιχειρηματικό μοντέλο τους στην εκμετάλλευση αυτών των πληροφοριών. Οι υπηρεσίες και τα προϊόντα αυτών των εταιριών παρέχονται «δωρεάν» και οι χρήστες «πληρώνουν» με τα προσωπικά τους δεδομένα τα οποία αναλύονται και μοιράζονται με τρίτους με σκοπό την δημιουργία στοχευόμενων διαφημίσεων που θα αποφέρουν κέρδη.

Ως κοινωνίες οδηγούμαστε στην πεποίθηση ότι η συγκέντρωση πληροφοριών θα μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στην απόκτηση της γνώσης. Και αφού ως άνθρωποι δεν έχουμε την νοητική δυνατότητα να επεξεργαστούμε τον τεράστιο όγκο πληροφοριών που προκύπτει, εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στην υπολογιστική δύναμη των μηχανών. Το κλειδί που ανοίγει την πόρτα για την επίλυση ασθενειών, για την καταπολέμηση του εγκλήματος, για την καλύτερη διοίκηση των πόλεών μας, και για την προσωπική μας ευημερία είναι η ανάλυση των δεδομένων, η διαπίστωση συσχετισμών μεταξύ αυτών και η παραγωγή προβλέψεων και συγκρίσεων. Η τουλάχιστον, αυτή είναι η ιδέα που μας καλούν να ασπαστούμε.

Έτσι κλάδοι της τεχνητής νοημοσύνης η οποίοι πριν δύο δεκαετίες θεωρούνταν ξεπερασμένοι και ατελέσφοροι, όπως ο κλάδος της μηχανικής εκμάθησης, ξαφνικά βρέθηκαν στο προσκήνιο και τράβηξαν όλα τα βλέμματα της προσοχής πάνω τους. Το σύγχρονο έξυπνο κινητό τηλέφωνο, η χρήση του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η βελτίωση των επεξεργαστών, και η αύξηση της χωρητικότητας των μέσων αποθήκευσης δεδομένων έδωσαν στους αλγόριθμους μηχανικής εκμάθησης το καύσιμο που χρειάζονταν, τον μεγάλο όγκο δεδομένων.

Σημαντικά προβλήματα σε διάφορους κλάδους, όπως η υγεία, η τοπική αυτοδιοίκηση, η προσωπική αυτοβελτίωση, οι μεταφορές, και η αστυνόμευση μπορούν να λυθούν ως δια μαγείας μέσω της ανάλυσης του όγκου των πληροφοριών που συγκεντρώνονται. Και φυσικά από τους κλάδους αυτούς, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και ο τομέας της απονομής της δικαιοσύνης.

Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ της χρήσης μηχανισμών και εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης για την υποστήριξη της διοίκησης των δικαστηρίων (όπως η χρήση μηχανισμών Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας που αποσκοπεί στην αυτοματοποίηση γραφειοκρατικών διαδικασιών και στην ταχύτερη συγγραφή, καταχώρηση και ανάλυση δικαστικών αποφάσεων και  άλλων εγγράφων), και της χρήσης των εν λόγω μηχανισμών και εργαλείων για την απονομή της δικαιοσύνης και την επιρροή της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων των δικαστικών αρχών. Το άρθρο αυτό δεν απευθύνεται στην πρώτη κατηγορία, καθώς οι προκλήσεις και οι περιορισμοί που ανακύπτουν εκεί είναι ίδιοι και για άλλους τομείς εφαρμογής της τεχνολογίας Επεξεργασίας Φυσικής Γλώσσας. Αντίθετα, το άρθρο εστιάζει μόνο στην δεύτερη κατηγορία, και στη ιδέα ότι μηχανισμοί τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούν να υποβοηθούν τις δικαστικές αρχές στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων.

Η αλήθεια είναι ότι η ιδέα της χρήσης της τεχνολογίας στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων στον τομέα της δικαιοσύνης δεν είναι καθόλου πρωτοποριακή και καινοτόμος. Αντίθετα είναι μια ιδέα του παρελθόντος που έχει κάνει την εμφάνιση της και έχει μάλιστα χρησιμοποιηθεί κατά κόρον σε ξένα δικαστικά συστήματα όπως αυτά του Καναδά, της Αυστραλίας και των Η.Π.Α. ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα ενώ είναι ευρέως γνωστή και στον παραπλήσιο τομέα της δικαστικής ψυχολογίας και ψυχιατρικής. Συστήματα όπως  το «Level of Service Inventory – Revised (LSI-R)» και το «Correctional Offender Management Profiling for Alternative Sanctions (COMPAS)» χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία αξιολόγησης κινδύνων για να βοηθήσουν τον δικαστή σε διάφορα στάδια της ποινικής διαδικασίας, όπως την προφυλάκιση κατηγορουμένων, την καταδίκη και υποβολή ποινής, και την απόφαση απόλυσης καταδίκων λόγω καλής διαγωγής πριν την έκτιση της ποινής τους. Συχνά τεχνολογίες που απλά εφαρμόζουν μαθηματικές και στατιστικές μεθόδους για την εκτίμηση των κινδύνων βαφτίζονται από τους δημιουργούς τους ή από τα μέσα ενημέρωσης ως τεχνητή νοημοσύνη. Αναλύσεις επί αναλύσεων έχουν γραφτεί τις τελευταίες δεκαετίες για τα συστήματα αυτά και η κριτική αναφορικά με την φερεγγυότητά τους και την αποτελεσματικότητά τους διαφέρει ανάλογα με το ποιος οργανισμός χρηματοδοτεί τις σχετικές έρευνες.

Ενώ η αβεβαιότητα σχετικά με την χρησιμότητα των διαφόρων τεχνολογιών στον τομέα της δικαιοσύνης έχει εκφραστεί εντόνως,  το Συμβούλιο της Ευρώπης ( 1. Parliamentary Assembly (PACE), Recommendation 2102 (2017) 1, Technological convergence, artificial intelligence and human rights, 2. Parliamentary Assembly: Motion for a recommendation about Justice by algorithm – the role of artificial intelligence in policing and criminal justice systems, και 3. European Commission for the Efficiency of Justice (CEPEJ): European Ethical Charter on the use of artificial intelligence in judicial systems) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (1. European Commission: Communication on Artificial Intelligence in Europe, και 2. European Commission’s High-Level Expert Group on Artificial Intelligence (AI HLEG): Draft Ethics guidelines for trustworthy AI) με ενέργειές τους τα τελευταία δύο χρόνια μελετούν το ενδεχόμενο της χρήσης μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης από τα κράτη μέλη τους.

Αν και είμαστε αντίθετοι προς της εισαγωγή μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων και πιστεύουμε ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν αποτελεί λύση σε κανένα πρόβλημα από αυτά που ταλανίζουν τον τομέα της δικαιοσύνης, εξαιτίας της φρενίτιδας που επικρατεί το τελευταίο διάστημα, κρίνουμε σημαντικό να αναφέρουμε συνοπτικά τα κύρια ζητήματα που ανακύπτουν από τυχόν υποτιθέμενη  χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της δικαιοσύνης και ειδικά στην ποινική δίκη. Η απαρίθμηση που ακολουθεί, είναι φυσικά ενδεικτική.

1. Λήψη απόφασης που βασίζεται αποκλειστικά σε αυτοματοποιημένη επεξεργασία: Όπως ορίζει το Άρθρο 11 της Οδηγίας 2016/680 απαγορεύεται η λήψη απόφασης που βασίζεται αποκλειστικά σε αυτοματοποιημένη επεξεργασία, η οποία παράγει δυσμενή έννομα αποτελέσματα για το υποκείμενο των δεδομένων ή θίγει αυτό σε μεγάλο βαθμό. Εξαιρούνται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες νόμος επιτρέπει την εν λόγω απόφαση προβλέποντας παράλληλα τις κατάλληλες διασφαλίσεις υπέρ των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του υποκειμένου των δεδομένων, όπως τουλάχιστον το δικαίωμα εξασφάλισης ανθρώπινης παρέμβασης. Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι απαραίτητο συστατικό της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων.
2. Κίνδυνος διακρίσεων και ποιότητα των δεδομένων που χρησιμοποιούνται: Οι μηχανισμοί τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύονται με βάση τα δεδομένα που επεξεργάζονται είναι εξαρτημένοι από την ποιότητα των δεδομένων αυτών. Με απλά λόγια, οι τυχόν προβλέψεις για την δική μου μελλοντική συμπεριφορά θα βασιστούν σε δεδομένα άλλων ανθρώπων με βάση τα οποία ο αλγόριθμος έχει εκπαιδευτεί. Εάν η ποιότητα των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν κατά την εκπαίδευση είναι χαμηλή ή εάν τυχόν προκαταλήψεις υποβόσκουν στα δεδομένα αυτά, οι προβλέψεις είναι καταδικασμένες να είναι αφερέγγυές. Επίσης ενδέχεται να είναι και παράνομες στην περίπτωση που στηρίζονται σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία είναι εκ φύσεως ιδιαίτερα ευαίσθητα όπως ορίζεται στα Άρθρα 10 και 11 της Οδηγίας 2016/680.
3. Απόκτηση τεχνικής κατάρτισης από δικαστές και δικηγόρους: Πριν την χρήση οποιουδήποτε μηχανισμού τεχνητής νοημοσύνης στα δικαστικά έδρανα και στην διαδικασία λήψεως αποφάσεων, είναι λογικό προαπαιτούμενο οι επαγγελματίες που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό αυτό και που έρχονται σε καθημερινή βάση σε επαφή μαζί του, να είναι εξοικειωμένοι με την επιστήμη της πληροφορικής. Δυστυχώς η πλειοψηφία των δικαστών και των δικηγόρων έχουν ελάχιστες τεχνικές γνώσεις και δεν διαθέτουν ικανότητες προγραμματισμού ή βασικές γνώσεις σχετικά με τις δυνατότητες και την λειτουργικότητα των διαφόρων μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η βασική εκπαίδευση των νομικών ήδη κατά την φοίτησή τους στις νομικές σχολές, και η επανεκπαίδευση των δικαστών κατά την φοίτησή τους στις δικαστικές σχολές.
4. Ξεκάθαροι κανόνες αναφορικά με την ιδιοκτησία των δεδομένων που χρησιμοποιούνται από τους μηχανισμούς τεχνητής νοημοσύνης: Σε καμία περίπτωση η εταιρίες που θα έχουν αναπτύξει τον μηχανισμό τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιείται από τις εκάστοτε δικαστικές αρχές δεν θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των υπόδικων και κατάδικων που επεξεργάζονται, ούτε να τα εκμεταλλεύονται εμπορικά ή για λόγους έρευνας και βελτίωσης των μηχανισμών τους. Η δικαιοσύνη δεν μπορεί να αποτελεί τομέα κέρδους.
5. Κατανοητός και εξηγήσιμος τρόπος λειτουργίας του μηχανισμού τεχνητής νοημοσύνης: Ο χώρος της δικαιοσύνης είναι συνυφασμένος με τις αρχές της διαύγειας και της αμεροληψίας. Επομένως εάν ένας δικαστής βασίζει, έστω εν μέρει, την απόφασή του σε κάποια πρόβλεψη ενός μηχανισμού τεχνητής νοημοσύνης, θα πρέπει να είναι δυνατή η επεξήγηση της αιτίας για την οποία ο μηχανισμός οδηγήθηκε στην πρόβλεψη αυτή. Εάν δεν είναι δυνατή αυτή η αιτιολόγηση τότε συμπερασματικά και η απόφαση του δικαστή που στηρίχθηκε σε αυτήν δεν θα σέβεται τις αρχές της διαύγειας και δεν θα θεωρείται αμερόληπτη. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι οι δημοφιλείς και περίπλοκοι μηχανισμοί, όπως τα κυκλώματα νευρονικών δικτύων, καταστούν ιδιαίτερα δύσκολο το εν λόγω απαιτούμενο.
6. Έλεγχος της αποτελεσματικότητας των μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης από ανεξάρτητες ελεγκτικές αρχές: Θα πρέπει να γίνεται τακτική και επαναλαμβανόμενη αξιολόγηση της εγκυρότητας των προβλέψεων στις οποίες προβαίνουν οι μηχανισμοί τεχνητής νοημοσύνης. Μια εποπτική αρχή με ανεξάρτητο χαρακτήρα, επαρκείς οικονομικούς πόρους και προσωπικό υψηλού επιπέδου γνώσης και εμπειρίας είναι το ιδανικό όργανο για την εκπλήρωση αυτού του εποπτικού καθήκοντος. Η αρχή αυτή θα πρέπει να βασίζει τις αξιολογήσεις της τόσο σε ποσοτικά δεδομένα, όπως στατιστικά στοιχεία, τα οποία θα προκύπτουν από την αποτελεσματικότητα των προβλέψεων των μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης, όσο και σε ποιοτικά δεδομένα, όπως τα συμπεράσματα που λαμβάνονται υπόψη κατά περίπτωση.

Αδιαμφισβήτητα οι εφαρμογή μηχανισμών τεχνητής νοημοσύνης σε οποιοδήποτε τομέα της σύγχρονης ζωής, αποτελεί ένα περίπλοκο ζήτημα το οποίο επιζητά μια διεπιστημονική προσέγγιση. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί μονάχα νομικό ζήτημα. Αντίθετα έχει έντονες ηθικές και κοινωνικές πτυχές που χρήζουν σημαντικής περισυλλογής. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι άκρως σημαντικές για την βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας και σίγουρα θα πρέπει να τις εντάσσουμε στις κοινωνίες μας .Η ένταξή τους ωστόσο θα πρέπει να γίνεται κατόπιν ενδελεχούς προετοιμασίας και προσχεδιασμού. Μονάχα έτσι θα βιώσουμε πραγματικά τα οφέλη των νέων τεχνολογιών και θα περιορίσουμε δραστικά τις προκλήσεις και τους κινδύνους για τη προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Της Αικατερίνης Ψυχογυιού*

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) με προδικαστική του απόφαση, ξεκαθάρισε το ερώτημα αν οι γραπτές απαντήσεις υποψηφίου στο πλαίσιο εξετάσεων και οι σχετικές διορθώσεις του εξεταστή συνιστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και κατά πόσον αναγνωρίζονται στον πρώτο δικαιώματα πρόσβασης και διορθώσεως στο γραπτό του μετά το πέρας των εξετάσεων.

Το ιστορικό της υπόθεσης

Η αίτηση για προδικαστική απόφαση υποβλήθηκε στο πλαίσιο δίκης μεταξύ του Peter Nowak και του Data Protection Commissioner (επιτρόπου προστασίας δεδομένων της Ιρλανδίας) σχετικά με την άρνηση του δευτέρου να επιτρέψει στον P. Nowak την πρόσβαση στο διορθωμένο γραπτό του σε εξέταση στην οποία αυτός είχε μετάσχει, με την αιτιολογία ότι οι πληροφορίες που περιλαμβάνονταν σε αυτό δεν αποτελούσαν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα. Διατηρώντας αμφιβολίες σχετικά με το αν ένα γραπτό εξετάσεων μπορεί να αποτελεί δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιρλανδίας (Supreme Court) υπέβαλε στο ΔΕΕ αίτηση προδικαστικής αποφάσης σχετικά με την ερμηνεία της οδηγίας 95/46/ΕΚ για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών.

Η απάντηση του Δικαστηρίου

Αρχικά, η Οδηγία 95/46/ΕΚ ορίζει ως δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα «κάθε πληροφορία που αναφέρεται σε φυσικό πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί». Ως πρόσωπο του οποίου η ταυτότητα μπορεί να εξακριβωθεί λογίζεται το πρόσωπο εκείνο «που μπορεί να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, ιδίως βάσει αριθμού ταυτότητας ή βάσει ενός ή περισσοτέρων συγκεκριμένων στοιχείων που χαρακτηρίζουν την υπόστασή του από φυσική, βιολογική, ψυχική, οικονομική, πολιτιστική ή κοινωνική άποψη».

Η χρησιμοποίηση της έκφρασης «κάθε πληροφορία» μαρτυρά, σύμφωνα με το Δικαστήριο, τον σκοπό του νομοθέτη να προσδώσει ευρεία έννοια στον συγκεκριμένο όρο, καλύπτοντας κάθε είδος πληροφοριών, τόσο αντικειμενικών όσο και υποκειμενικών, με τη μορφή γνώμης ή εκτιμήσεως, υπό την προϋπόθεση ότι οι πληροφορίες «αφορούν» το ενδιαφερόμενο πρόσωπο – με άλλα λόγια όταν, λόγω του περιεχομένου της, του σκοπού της ή του αποτελέσματός της, η πληροφορία συνδέεται με συγκεκριμένο πρόσωπο.

Σύμφωνα λοιπόν με το συλλογισμό του Δικαστηρίου στην εν λόγω υπόθεση, το περιεχόμενο των γραπτών απαντήσεων υποψηφίου στο πλαίσιο εξετάσεων αποτελεί ένδειξη του επιπέδου γνώσεων και των ικανοτήτων του υποψηφίου σε δεδομένο τομέα, καθώς και του τρόπου σκέψεως, της συλλογιστικής του ικανότητας και του κριτικού του πνεύματος. Επιπλέον, σε περίπτωση εξετάσεως με χειρόγραφο κείμενο, οι απαντήσεις παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τον γραφικό χαρακτήρα του υποψηφίου.

Περαιτέρω, ο σκοπός συλλογής των εν λόγω απαντήσεων είναι η εκτίμηση των επαγγελματικών δεξιοτήτων του υποψηφίου και η ικανότητά του να ασκήσει, για παράδειγμα, ένα συγκεκριμένο επάγγελμα.

Τέλος, η χρησιμοποίηση των πληροφοριών αυτών είναι ικανή να έχει αντίκτυπο στα δικαιώματα και στα συμφέροντα του υποψηφίου, καθόσον μπορεί να προσδιορίσει ή να επηρεάσει, για παράδειγμα, τις πιθανότητες προσβάσεως στο επάγγελμα ή στη θέση εργασίας που αυτός επιθυμεί.

Όσον αφορά τις σχετικές με τις απαντήσεις του υποψηφίου διορθώσεις του εξεταστή, διαπιστώνεται ότι και αυτές αποτελούν πληροφορίες που αφορούν τον υποψήφιο, καθώς το περιεχόμενο των διορθώσεων αυτών αποτελεί την εκτίμηση του εξεταστή σχετικά με την επίδοση, τις γνώσεις και τις ικανότητές του εξεταζομένου. Οι εν λόγω διορθώσεις είναι, επίσης, ικανές να επιφέρουν συνέπειες στον τελευταίο.

Επομένως, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι, υπό συνθήκες όπως αυτές της εν λόγω υπόθεσης, οι γραπτές απαντήσεις υποψηφίου στο πλαίσιο εξετάσεων και οι ενδεχόμενες σχετικές διορθώσεις του εξεταστή συνιστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα σχετικά με τον υποψήφιο αυτό. Συνεπώς, ο υποψήφιος διαθέτει κατ’ αρχήν δικαιώματα προσβάσεως και διορθώσεως (άρθρο 12 της Οδηγίας και άρθρα 15 και 16 του Κανονισμού 2016/679), τόσο στις τις γραπτές απαντήσεις του, όσο και στις διορθώσεις του εξεταστή.

Το Δικαστήριο διευκρινίζει, ωστόσο, πως το δικαίωμα διορθώσεως δεν παρέχει τη δυνατότητα σε υποψήφιο να «διορθώσει», a posteriori, τις «εσφαλμένες» απαντήσεις του (καθώς τα ενδεχόμενα σφάλματα δεν συνιστούν ανακρίβεια που χρήζει διορθώσεως, αλλά αντιθέτως αποτελούν στοιχεία που μαρτυρούν το επίπεδο γνώσεων του υποψηφίου). Τέλος, τα δικαιώματα προσβάσεως και διορθώσεως δεν επεκτείνονται στις ερωτήσεις των εξετάσεων, οι οποίες δεν συνιστούν αυτές καθαυτές δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα του υποψηφίου.

Πρακτικά, στην Ελλάδα, πώς μπορεί ένας υποψήφιος να ασκήσει το δικαίωμα πρόσβασής του ως προς τις απαντήσεις του και τις σχετικές διορθώσεις του εξεταστή;

Πρακτικά, ο υποψήφιος μπορεί να ζητήσει είτε γραπτά είτε προφορικά από την εξετάστρια αρχή να αποκτήσει πρόσβαση στις απαντήσεις του και στις διορθώσεις του εξεταστή. Το δικαίωμα πρόσβασης ασκείται, κατ’ αρχήν, δωρεάν. Ο υποψήφιος μπορεί να κληθεί να πληρώσει ένα εύλογο τέλος, μόνο εάν το αίτημα είναι προδήλως αβάσιμο ή υπερβολικό (π.χ. όταν επαναλαμβάνεται) ή εάν ο αριθμός των αντιγράφων που καλείται ο υπεύθυνος επεξεργασίας να χορηγήσει είναι μεγάλος. Ο υπεύθυνος επεξεργασίας διαθέτει το αργότερο ένα μήνα από την υποβολή του αιτήματος προκειμένου να το ικανοποιήσει και κατ’ εξαίρεση, η προθεσμία αυτή μπορεί να παραταθεί για δύο επιπλέον μήνες.

*Η Αικατερίνη Ψυχογυιού, LL.M. , CIPP/E, είναι Δικηγόρος Αθηνών, απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών, και κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου (Cum Laude) στο Δίκαιο και Τεχνολογία από το Πανεπιστήμιο του Τίλμπουργκ. Είναι επίσης κάτοχος πιστοποίησης CIPP/E. Εργάζεται ως σύμβουλος προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Πηγή: http://curia.europa.eu

Η Homo Digitalis έχει την τιμή να φιλοξενεί τη συνέντευξη του Νίκου Θεοδωράκη, ενός Έλληνα που διαπρέπει τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και επαγγελματικό επίπεδο σε Ευρώπη και Αμερική. Ο κ. Θεοδωράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ενώ παράλληλα ασκεί ενεργή δικηγορία σε αμερικάνικη δικηγορική εταιρεία και έχει διατελέσει κατά καιρούς σύμβουλος διεθνών οργανισμών.

Όπως γίνεται αντιληπτό είναι ο πλέον κατάλληλος να μας μιλήσει για τη σημασία που έχουν τα προσωπικά δεδομένα για τις εμπορικές δραστηριότητες, τις επιχειρήσεις και την καθημερινότητά μας και τον ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.

–  Ξεκινήσατε την ακαδημαϊκή σας καριέρα στο Εμπορικό Δίκαιο, αλλά εδώ και μερικά χρόνια κάνατε μία στροφή στο Δίκαιο της Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και της Ιδιωτικότητας. Υπάρχει σχέση μεταξύ εμπορίου και προσωπικών δεδομένων;

Αναμφίβολα! Τα προσωπικά δεδομένα, τα οποία συχνά πλέον αποκαλούνται το «πετρέλαιο» του 21ου αιώνα, είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε εμπορικής δραστηριότητας. Είτε ως το επίκεντρο για ηλεκτρονική παροχή υπηρεσιών, είτε επικουρικά για τη συμβατική παροχή εμπορευμάτων, τα προσωπικά δεδομένα είναι η κινητήριος δύναμη που διευκολύνει κάθε εμπορική δραστηριότητα. Στο παρελθόν το εμπόριο ήταν μια σχετικά αποκεντρωμένη διαδικασία, ωστόσο στις μέρες μας τα δεδομένα χρησιμοποιούνται σε κάθε εμπορική δραστηριότητα. Συνεπώς για μένα η μετάβαση, ή σύζευξη για την ακρίβεια, από το εμπορικό δίκαιο στο δίκαιο προστασίας προσωπικών δεδομένων ήταν μια λογική, και μάλλον αναγκαία δεδομένης της συνεχώς αυξανόμενης σημασίας των δεδομένων, επιλογή.

–  Εργάζεστε τόσο ως καθηγητής και ερευνητής σε κάποια από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια διεθνώς, όσο και ως δικηγόρος σε μία πολύ μεγάλη δικηγορική εταιρεία. Πόσο εύκολο είναι να συνδυαστεί η ακαδημαϊκή καριέρα με τη μάχιμη δικηγορία;

Ομολογώ ότι είναι αρκετά απαιτητικός συνδυασμός, μεταξύ άλλων επειδή απαιτεί συχνά ταξίδια μεταξύ Οξφόρδης, Βρυξελλών, Αθήνας και Νέας Υόρκης για ακαδημαϊκές ή επαγγελματικές υποχρεώσεις. Ωστόσο με ικανοποιεί πολύ αυτή η «ακροβασία» καθώς κάθε τομέας σου προσφέρει κάτι διαφορετικό: η ακαδημία είναι ένας χώρος ιδεών όπου μαθαίνεις συνεχώς, τόσο οριζόντια από τους συναδέλφους σου όσο και κάθετα από τους φοιτητές σου και απασχολείσαι με νομικά ζητήματα που χρήζουν ευρύτερου προβληματισμού και επίλυσης από την επιστημονική κοινότητα. Η δικηγορία είναι πιο έντονη, δραστήρια, και πιεστική αφού καλείσαι να βρεις λύση στο πρόβλημα του πελάτη σου το συντομότερο δυνατό, μ’ έναν πολύ πρακτικό τρόπο, ενώ η νομική στρατηγική που χαράσσεις είναι δυναμική. Ο συνδυασμός αυτών των δύο πολύ αντίθετων ενασχολήσεων με κάνει να εξελίσσομαι, οπότε προς το παρόν η κούραση αξίζει τον κόπο!

–  Συνεργάζεστε συχνά με πολύ σπουδαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Ποια είναι η στάση τους απέναντι στον GDPR? Πρέπει να αισθανόμαστε τελικά τυχεροί που τον έχουμε στην Ευρώπη ή μήπως μας δημιουργεί απλώς περισσότερα προβλήματα;

Η αλήθεια είναι πως ο Κανονισμός έχει απασχολήσει αρκετά την ακαδημαϊκή και δικηγορική κοινότητα στις ΗΠΑ λόγω της πληθώρας των αμερικανικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη, μέσω φυσικής ή ηλεκτρονικής παρουσίας, και λόγω της εξωεδαφικής εφαρμογής του Κανονισμού, υπό περιπτώσεις. Μπορώ να πω πως ο διάλογος των τελευταίων ετών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ήταν αρκετά παραγωγικός, και μάλιστα σε πρόσφατες συζητήσεις που είχα με συναδέλφους στις νομικές σχολές των πανεπιστημίων Stanford και Columbia παρατηρώ ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον και γνώση επί του θέματος. Μάλιστα, ο Κανονισμός οδήγησε σε μια εκτενή συζήτηση αντίστοιχων πρωτοβουλιών ομοσπονδιακής φύσης στις ΗΠΑ, οι πρώτες ενδείξεις των οποίων φαίνονται ήδη με τη νέα νομοθεσία περί προστασίας καταναλωτών της Καλιφόρνια, και το Cloud Act.

–  Ποιο θεωρείτε ότι είναι το επίπεδο συμμόρφωσης των ελληνικών εταιρειών και οργανισμών με τον GDPR? Πού βρισκόμαστε σε σύγκριση με άλλες χώρες;

Αυτή είναι μια πολύπλοκη ερώτηση επειδή πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ των εταιρειών που έχουν συμμορφωθεί εις βάθος και αυτών που έχουν κάνει τα στοιχειώδη που απαιτούνται, μάλλον επιφανειακά, οδηγώντας σ’ ένα «θέατρο συμμόρφωσης». Ένα απ’ τα αρνητικά που έφερε ο Κανονισμός είναι ότι η αγορά κατακλύστηκε από μη ειδικούς οι οποίοι ευαγγελίζονταν ότι μπορούσαν να βοηθήσουν μια εταιρεία να συμμορφωθεί πλήρως με τον Κανονισμό με πολύ χαμηλό κόστος. Ωστόσο, αυτή είναι μια διαδικασία η οποία απαιτεί χρόνο, δομική αναπροσαρμογή της χρήσης των δεδομένων απ’ το Α ως το Ω και δημιουργίας ουσιαστικής φιλοσοφίας υπέρ της προστασίας των δεδομένων. Θα έλεγα λοιπόν ότι η μειοψηφία των εταιρειών έχουν συμμορφωθεί ουσιαστικά, ότι μια σημαντική πλειοψηφία έχει συμμορφωθεί επιφανειακά –στο οποίο ελλοχεύουν κίνδυνοι- και τέλος ένα ικανό ποσοστό εταιρειών δεν έχει συμμορφωθεί ακόμη –κάτι το οποίο φυσικά είναι άκρως επικίνδυνο.

–  Ποιος είναι ο ρόλος των πολιτών στην επίτευξη της συμμόρφωσης των εταιρειών και οργανισμών με τον GDPR?

Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών είναι να γνωρίζουν και να ενδιαφέρονται για τα δικαιώματά τους- όπως το δικαίωμα διαγραφής και φορητότητας- και να τ’ ασκούν καλόπιστα εφόσον έχουν οποιαδήποτε αμφιβολία ή απορία για το πως οι εταιρείες επεξεργάζονται τα δεδομένα τους. Οι πολίτες είναι ο καλύτερος θεματοφύλακας της νέας αυτής νομοθεσίας καθώς πρέπει να χρησιμοποιήσουν τη δύναμη που έχουν στα χέρια τους για τη βελτίωση και τη διαφάνεια στη χρήση των δεδομένων. Μπορούν επίσης να οργανωθούν πιο συντονισμένα, μέσα από μια οργάνωση όπως η Homo Digitalis, και να καταγγέλλουν τυχόν παραβατικές συμπεριφορές στον αρμόδιο φορέα της χώρας μας, την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

–  Μπορούν τα δικαιώματα που παρέχει ο GDPR να βοηθήσουν στην πράξη τους Έλληνες πολίτες;

Βεβαίως, καθώς οι πολίτες μπορούν ν’ ασκήσουν μια σειρά από δικαιώματα τα οποία τους δίνουν περισσότερο και ουσιαστικό έλεγχο επί των δεδομένων τους. Ο αυξημένος έλεγχος του χρήστη πάνω στα δεδομένα του ήταν άλλωστε απ’ τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στον Κανονισμό, υπό το πρίσμα ότι οι εταιρείες μαζεύουν κι επεξεργάζονται πληθώρα δεδομένων για εμάς μέσα από διάφορες πηγές, και συνεπώς ο  χρήστης πρέπει να έχει τον έλεγχο του ποιος επεξεργάζεται τα δεδομένα του, για ποιο λόγο, και πού τα μεταφέρει. Συνολικά τα δικαιώματα που προσφέρει ο Κανονισμός οδηγούν σε περισσότερη διαφάνεια κι ευθύνη για την χρήση των δεδομένων των Ελλήνων –και Ευρωπαίων συνολικά- πολιτών.

–  Τόσο ως καθηγητής και ερευνητής, όσο και ως δικηγόρος έρχεστε διαρκώς αντιμέτωπος με νέες προκλήσεις. Ποιες από αυτές θεωρείτε ότι θα τις αντιμετωπίσουμε στην Ελλάδα και ποια θα θέλατε να είναι η δράση μίας οργάνωσης, όπως η Homo Digitalis, σχετικά με αυτές;

Θεωρώ ότι στο άμεσο μέλλον θα έρθουμε αντιμέτωποι με προκλήσεις όπως η διαρροή δεδομένων και η παραβίαση της εμπιστευτικότητας δικτύων, μαζικό hacking σε συνδυασμό με εκβίαση για πληρωμή λύτρων με κρυπτονομίσματα, αδυναμία εταιρειών να αντεπεξέλθουν αποτελεσματικά σε αιτήματα χρηστών για άσκηση δικαιωμάτων τους, αιφνιδιαστικούς ελέγχους από διωκτικές αρχές και πολυπλοκότητα αναφορικά με το πώς το blockchain και η τεχνητή νοημοσύνη αλληλεπιδρούν, ή συγκρούονται, με τον Κανονισμό. Μια οργάνωση όπως η Homo Digitalis μπορεί να εκδώσει έγγραφα εργασίας και να διοργανώσει σχετικές ημερίδες που θα εξετάζουν τις προκλήσεις αυτές.

–  Πώς βλέπετε τη σχέση της τεχνολογίας με τον άνθρωπο στο μέλλον;

Είναι δεδομένο πως η σχέση της τεχνολογίας με τον άνθρωπο θα συνεχίσει να γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη μέσα από την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης και του διαδικτύου των αντικειμένων (Internet of Things). Συνεπώς, εξελίξεις που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν αποκύημα επιστημονικής φαντασίας είναι πολύ πιο κοντά απ’ ότι μπορεί να πιστεύουμε.

Γράφει η Αναστασία Καραγιάννη

Η ελληνική κοινωνία με την δολοφονία της 21χρονης Ελένης στη Ρόδο αντίκρισε επιτέλους τις «πραγματικές» διαστάσεις που μπορεί και έχει λάβει ο βιασμός.

Ο βιασμός, λοιπόν, δεν είναι μόνο η σεξουαλική επαφή χωρίς τη θέληση του άλλου ατόμου. Είναι ο εξαναγκασμός σε συνουσία, η σωματική βία ή η απειλή άμεσου και σπουδαίου κινδύνου, που ασκούνται για να τελεστεί αυτή η ακούσια συνουσία.

Και όχι μόνο αυτά. Ο βιασμός μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα και τον θάνατο, όπως είδαμε.

Όμως, η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί πραγματικότητα και στον ψηφιακό κόσμο. Πώς; Τον τελευταίο καιρό συμβαίνει με την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων.

Συγκεκριμένα, έρευνες δείχνουν ότι το 4% των εφήβων ηλικίας 12-17 ετών παραδέχονται ότι έστειλαν σεξουαλικά μηνύματα στα οποία απεικονίζονται γυμνοί/ές ή ημίγυμνοι/ες σε άλλους χρήστες μέσω μηνυμάτων κειμένου, ενώ το 15% των εφήβων παραδέχεται ότι έχει λάβει τέτοιο υλικό.

Πρόκειται για το λεγόμενο sexting, για την ανταλλαγή, δηλαδή, φωτογραφιών και μηνυμάτων με κυρίως σεξουαλικό περιεχόμενο με την χρήση εφαρμογών από κινητό τηλέφωνο ή από άλλες ηλεκτρονικές συσκευές.

Ωστόσο, η ανταλλαγή αυτών των μηνυμάτων κάποιες φορές γίνεται χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου που απεικονίζεται. Σε αυτήν την περίπτωση ο/η εικονιζόμενος/η πέφτει θύμα προσβολής της ιδιωτικής του ζωής.

Τι είναι όμως αυτά τα προσωπικά δεδομένα; Τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα είναι πληροφορίες που αφορούν ένα άτομο.

Μπορεί να περιέχουν “ευαίσθητες” πληροφορίες ή “ μη ευαίσθητες” πληροφορίες. Αυτές οι πληροφορίες καθίστανται προσωπικές όταν συνδεθούν, άμεσα ή έμμεσα, με το συγκεκριμένο πρόσωπο. Πρόκειται, λοιπόν, για διαφορετικές πληροφορίες οι οποίες, εάν συγκεντρωθούν όλες μαζί, μπορούν να οδηγήσουν στην ταυτοποίηση ενός συγκεκριμένου ατόμου.

Αυτές οι πληροφορίες χαρακτηρίζουν, επομένως, την υπόσταση του ατόμου, τόσο τη βιολογική, φυσική, ψυχική, όσο και την κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική.

Μία φωτογραφία που απεικονίζει κάποιο γυμνό άτομο μπορεί να θεωρηθεί ως ευαίσθητη πληροφορία όταν αφορά τη σεξουαλική ζωή αυτού του ατόμου ή φανερώνει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό.

Πώς, όμως, μπορεί η διακίνηση των προσωπικών δεδομένων να οδηγήσει σε σεξουαλική εκμετάλλευση; Από τη στιγμή που μια φωτογραφία ‘εμφανίζεται’ στον διαδικτυακό χώρο, δύσκολα μπορεί να ελεγχθεί η κυκλοφορία της. Τις περισσότερες φορές αυτές οι φωτογραφίες αποστέλλονται στα πλαίσια μίας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ του αποστολέα και του παραλήπτη.

Μέχρι εδώ δεν δημιουργείται κάποιο πρόβλημα. Τα προβλήματα προκύπτουν όταν κλονίζεται αυτή η σχέση ή όταν δημιουργείται υπό ψευδή στοιχεία.

Η διακίνηση αυτού του υλικού σε δεύτερο επίπεδο προώθησης χωρίς την συναίνεση του εικονιζόμενου, και πολλές φορές εν αγνοία του, σε άλλους χρήστες, συνιστά προσβολή της ιδιωτικότητάς του και προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειάς του, όταν γίνεται με σκοπό την τέλεση ασελγών πράξεων, αλλά και διακίνηση πορνογραφικού υλικού.   

Πριν δύο χρόνια περίπου η 22χρονη Λίνα αυτοκτόνησε, πέφτοντας από τον ένατο όροφο της φοιτητικής εστίας στην Θεσσαλονίκη.

Εισαγγελική έρευνα έχει διαταχθεί προκειμένου να γίνει  ηλεκτρονική αναζήτηση των ιχνών τυχόν εγκληματικής συμπεριφοράς για τήρηση, αποθήκευση, επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, απειλών μέσω διαδικτύου για πράξη ή ανοχή, και ένωσης προσώπων για διάπραξη κακουργήματος, καθώς φαίνεται ότι η κοπέλα δεχόταν απειλές ότι θα δημοσιευθούν προσωπικές της φωτογραφίες στο διαδίκτυο.

Με τον Νέο Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατοχυρώνεται το δικαίωμα στη λήθη, το δικαίωμα ενημέρωσης και πρόσβασης στα δεδομένα, το δικαίωμα διόρθωσης και το δικαίωμα εναντίωσης στην επεξεργασία αυτών.

Η ελληνική νομοθεσία και νομολογία παρέχει υψηλά εχέγγυα προστασίας. Μένει μόνο να γίνουν αντιληπτά και από εμάς.

*Εάν αντιμετωπίζεις προβλήματα στο διαδίκτυο και είσαι κάτω των 18 ετών, κάλεσε το 2106007686. Εμπιστεύσου την γραμμή βοηθείας του Εθνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου.

του Λευτέρη Χελιουδάκη

Στις 4 Δεκεμβρίου 2018, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έκρινε ομόφωνα με την Απόφασή του στην Υπόθεση Magyar Jeti Zrt κατά Ουγγαρίας ότι η απαγόρευση χρήσης υπερσυνδέσμων που οδηγούν σε δυσφημιστικό περιεχόμενο μπορεί να αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης.

Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, η αιτούσα εταιρία (444.hu) η οποία διατηρεί ειδησεογραφικό ιστότοπο, είχε κριθεί ένοχη από τα εθνικά δικαστήρια της Ουγγαρίας για διάθεση δυσφημιστικού υλικού. H αιτία ήταν ότι είχε αναρτήσει σε άρθρο που φιλοξενούσε έναν υπερσυνδέσμο που οδηγούσε σε συνέντευξη στο YouTube, η οποία αργότερα κρίθηκε ότι περιείχε δυσφημιστικό περιεχόμενο.

Συγκεκριμένα, μία ομάδα χούλιγκανς ενώ ήταν καθοδόν για να παρακολουθήσει ένα παιχνίδι ποδοσφαίρου είχε σταθμεύσει με το λεωφορείο που την μετέφερε έξω από ένα σχολείο. Το σχολείο απαρτιζόταν στην πλειοψηφία του από Ρομά μαθητές, και οι χούλιγκανς ξεκίνησαν να φωνάζουν ρατσιστικά συνθήματα κατά των παιδιών, να εκσφενδονίζουν μπουκάλια μπύρας προς το μέρος τους, ενώ ένας εξ αυτών ούρησε μπροστά από το σχολείο. Η καθηγήτρια των παιδιών κάλεσε την αστυνομία και οι χούλιγκανς έφυγαν μόνο αφού η αστυνομία κατέφθασε στο σημείο.

Την ίδια ημέρα ο αρχηγός της τοπικής κοινότητας των Ρομά έδωσε μία συνέντευξη για το περιστατικό λέγοντας οτι οι εν λόγω χούλιγκανς ήταν μέλη της ακροδεξιάς ουγγρικής πολιτικής παράταξης «Jobbik». Η εν λόγω συνέντευξη αναρτήθηκε στο YouTube. Την ακριβώς επόμενη ημέρα η 444.hu δημοσίευσε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα της για το περισταστικό τοποθετώντας σε αυτό έναν υπερσύνδεσμο που οδηγούσε στην εν λόγω συνέντευξη.

Με την απόφασή του, το ΕΔΔΑ υπογράμμισε τη σημασία των υπερσυνδέσμων για την ομαλή λειτουργία του Διαδικτύου και διέκρινε τους υπερσυνδέσμους από τις παραδοσιακές δημοσιεύσεις, καθώς οι μεν κατευθύνουν το κοινό σε διαθέσιμο υλικό, ενώ οι δε παρέχουν υλικό στο κοινό.

Επίσης, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι ο ουγγρικός νόμος περί αντικειμενικής ευθύνης για τη διάδοση δυσφημιστικού υλικού είχε αποκλείσει τη δυνατότητα οποιασδήποτε ουσιαστικής εκτίμησης του δικαιώματος της αιτούσας εταιρείας στην ελευθερία έκφρασης. Επομένως, τα εθνικά δικαστήρια θα έπρεπε να έχουν εξετάσει τη παρούσα υπόθεση με μεγαλύτερη προσοχή, καθώς οι εν λόγω διατάξεις θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τη ροή πληροφοριών στο Διαδίκτυο, αποτρέποντας τη χρήση υπερσυνδέσμων από δημιουργούς και εκδότες.

Ακόμη, το ΕΔΔΑ υπενθύμισε ότι, για τους δημοσιογράφους, η προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης του άρθρου 10 εξαρτάται από την αρχή της καλής πίστης και την ακρίβεια των πραγματικών στοιχείων, ώστε να παρέχονται “αξιόπιστες και ακριβείς” πληροφορίες σύμφωνα με τη δεοντολογία της δημοσιογραφίας. Επομένως, η προστασία που παρέχει το εν λόγω δικαίωμα δεν καλύπτει την περίπτωση της διάδοσης ψευδών ειδήσεων.

Τέλος, το ΕΔΔΑ υπογράμμισε ότι όταν διακυβεύονται δικαιώματα τρίτων, είναι απαραίτητο να επιτευχθεί μία δίκαιη ισορροπία μεταξύ της ελευθερίας της έκφρασης του άρθρου 10 και του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής σύμφωνα με το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση μπορείς να βρεις και στην ιστοσελίδα Τhe IPKat.